لیست تجهیزات پزشکی

لیست تجهیزات پزشکی: اسامی، کاربردها و لوازم مصرفی مورد نیاز کشور

تجهیزات پزشکی یکی از ارکان اصلی سیستم سلامت هر کشور است. بدون وجود دستگاه‌ها و ابزارهای پزشکی، ارائه خدمات درمانی و مراقبت از بیماران عملاً غیرممکن خواهد بود. از بیمارستان‌ها گرفته تا داروخانه‌ها و مراکز درمانی کوچک، همه نیازمند مجموعه‌ای کامل از تجهیزات پزشکی هستند تا بتوانند خدمات باکیفیت و ایمن ارائه دهند.

در این مقاله قصد داریم به معرفی لیست تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی بپردازیم و اهمیت هر یک در ارتقا سلامت عمومی را بررسی کنیم. همچنین به کاربرد اتاق تمیز در محیط‌های حساس مانند اتاق عمل و آزمایشگاه‌ها اشاره خواهیم کرد تا تصویر جامع‌ و روشنی از تجهیزات پزشکی و نقش آن‌ها در بهبود مراقبت‌های بهداشتی ارائه شود.

تعریف تجهیزات پزشکی و جایگاه آن در نظام سلامت

تجهیزات پزشکی به مجموعه‌ای از وسایل و دستگاه‌هایی گفته می‌شود که مستقیماً برای پیشگیری، تشخیص یا درمان بیماری‌ها به کار می‌روند یا برای اندازه‌گیری، ترمیم و تغییر عملکرد بخش‌های مختلف بدن طراحی شده‌اند. این ابزارها، چه ساده باشند و چه پیچیده، یک ویژگی مشترک دارند؛ اثر آن‌ها از طریق دارو یا واکنش‌های ایمنی و متابولیکی ایجاد نمی‌شود و نقش اصلی را خود دستگاه برعهده دارد. به همین دلیل، تجهیزات پزشکی جایگاه ویژه‌ای در نظام سلامت دارند و به طور مستقیم بر روند تشخیص و درمان اثر می‌گذارند.

طبقه‌بندی اصلی تجهیزات پزشکی

برای درک بهتر گستره این صنعت، می‌توان تجهیزات پزشکی را بر اساس کاربرد اصلی آن‌ها دسته‌بندی کرد تا امکان شناخت دقیق‌تر با اسم تجهیزات پزشکی و کاربرد آن‌ها فراهم شود.

• تجهیزات پزشکی تشخیصی

دستگاه‌های تشخیصی بخش بزرگی از تجهیزات پزشکی را تشکیل می‌دهند و برای شناسایی، تشخیص یا پایش وضعیت‌های پزشکی استفاده می‌شوند. این تجهیزات شامل دستگاه‌های تصویربرداری، آزمایشگاهی و پاتولوژیک، دستگاه‌های معاینات عملکردی مانند اسپیرومتر، آندوسکوپی و تجهیزات اندازه‌گیری ساده مانند قند خون و دماسنج‌ها هستند.

به طور نمونه دستگاه‌های تصویربرداری تشخیصی شامل سونوگرافی، رادیولوژی دیجیتال، CT-Scan و MRI هستند. این دستگاه‌ها در مراحل مختلف تشخیص بیماری استفاده می‌شوند و دقت آنها تأثیر مستقیم بر کیفیت درمان دارد. دستگاه‌های Portable مانند سونوگرافی قابل حمل نیز در کلینیک‌ها، آمبولانس‌ها و اورژانس بسیار کاربردی‌اند.

در کنار این دستگاه‌ها، تجهیزات آزمایشگاهی تشخیصی مانند اتوآنالایزر، میکروسکوپ، انکوباتور، سانتریفیوژ و هود میکروبیولوژی قرار دارند. این تجهیزات نقش حیاتی در تشخیص آزمایشگاهی دارند و بدون آن‌ها بررسی‌های تخصصی خون، ادرار، هورمون‌ها، پروتئین‌ها و بسیاری از شاخص‌های سلامت ممکن نیست.

• تجهیزات درمانی و مراقبتی

تجهیزات درمانی و مراقبتی بخش مهمی از تجهیزات پزشکی هستند که برای درمان بیماری‌ها، مراقبت از بیماران و ارائه درمان‌های پزشکی به کار می‌روند. این تجهیزات برای بخش‌های مراقبت ویژه (ICU)، بخش‌های عمومی و اورژانس‌ها ضروری هستند.

نمونه‌هایی از این دستگاه‌ها شامل تجهیزات مراقبت بخش مانند تخت‌های بیمارستانی و ترالی‌ها، تجهیزات جراحی، دستگاه‌های پرتودرمانی، دستگاه‌های دیالیز و تجهیزات اورژانس مانند دفیبریلاتور می‌شود. علاوه بر این، الکتروکوترها و لیزرهای پزشکی برای جراحی‌ها و درمان‌های دقیق و تجهیزات فیزیوتراپی مانند التراسوند، شوک‌ویو و TENS برای توانبخشی و درمان بیماری‌های عضلانی و اسکلتی کاربرد فراوان دارند.

• تجهیزات آزمایشگاهی

تجهیزات آزمایشگاهی برای انجام تست‌ها و آنالیز نمونه‌ها کاربرد دارند و در تشخیص بیماری‌ها نقش کلیدی ایفا می‌کنند. از جمله می‌توان به سانتریفیوژ، میکروسکوپ، دستگاه‌های هماتولوژی، دستگاه‌های بیوشیمی و تجهیزات کشت سلولی اشاره کرد.

• لوازم مصرفی پزشکی 

لوازم مصرفی پزشکی بخش مهمی از تجهیزات پزشکی را تشکیل می‌دهند. این لوازم شامل سرنگ، سوزن، گان، ماسک، دستکش، بانداژ و تجهیزات استریل است. استفاده از لوازم مصرفی به حفظ بهداشت و جلوگیری از انتقال عفونت کمک می‌کند و سلامت بیماران و کادر درمان را تضمین می‌کند.

• تجهیزات جراحی

تجهیزات جراحی ابزاری هستند که در طول جراحی‌ها استفاده می‌شوند. از این تجهیزات می‌توان به‌ اسکالپل‌ها، ربات‌های جراحی، ابزارهای لاپاروسکوپی و لیزرهای جراحی اشاره کرد. این تجهیزات نقش مهمی در افزایش دقت و ایمنی عمل‌ها ایفا می‌کنند.

• تجهیزات پروتز و ارتوز

تجهیزات پروتز و ارتوز ابزارهایی هستند که برای جایگزینی یا حمایت از عملکرد اعضای بدن به کار می‌روند. از این تجهیزات می‌توان به اندام‌های مصنوعی، بریس‌های ارتوپدی و سمعک‌ها اشاره کرد. این تجهیزات نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و استقلال بیماران ایفا می‌کنند.

• تجهیزات پایش و نظارت

تجهیزات پایش و نظارت، ابزارهایی هستند که علائم حیاتی یا سایر شاخص‌های سلامت بیمار را ثبت و پیگیری می‌کنند. از این ابزارها می‌توان به مانیتورهای ECG، پالس‌اکسیمترها و ردیاب‌های سلامت پوشیدنی (مانیتورهای ضربان قلب و پایشگرهای مداوم قند خون) اشاره کرد.

• تجهیزات دندان‌پزشکی

این تجهیزات برای اقدامات دندان‌پزشکی و مراقبت‌های دهان و دندان استفاده می‌شوند. از جمله این تجهیزات می‌توان به ایمپلنت‌های دندانی، بریس‌ها و تجهیزات رادیولوژی دندان اشاره کرد.

• تجهیزات چشم‌پزشکی

تجهیزات چشم‌پزشکی ابزاری هستند که مربوط به مراقبت از چشم و اصلاح بینایی هستند. از این تجهیزات می‌توان به لنزهای تماسی، لنزهای داخل چشمی و تجهیزات جراحی  LASIKاشاره کرد.

• تجهیزات تشخیص درون‌تنی (In Vitro Diagnostic)

تجهیزات تشخیص درون‌تنی ابزاری هستند که برای انجام آزمایش روی نمونه‌های گرفته شده از بدن انسان استفاده می‌شوند. از جمله این تجهیزات می‌توان به کیت‌های تست HIV، تست‌های بارداری و تست‌های ژنتیکی اشاره کرد.

• تجهیزات کمکی

تجهیزات کمکی به ابزاری اظلاق می‌شود که به افراد دارای معلولیت یا مشکلات حرکتی کمک می‌کنند. از این ابزارها می‌توان به ویلچر و واکر اشاره کرد.

• تجهیزات پیشگیرانه

تجهیزات پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز بیماری یا آسیب به کار می‌روند. از جمله این تجهیزات می‌توان به کیت‌های غربالگری سلامت مانند تست فشار خون اشاره کرد.

برخی تجهیزات پزشکی، به‌ویژه تجهیزاتی که با خون، داروهای حساس یا محیط‌های استریل سروکار دارند، باید در محیطی کاملاً کنترل‌شده تولید، مونتاژ، بسته‌بندی و نگهداری شوند. حفظ استانداردهای محیط در فرآیند تولید تجهیزات پزشکی اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا وجود باکتری‌ها یا ذرات معلق می‌تواند سلامت بیماران را به خطر بیندازد و دقت عملکرد دستگاه‌ها را کاهش دهد.

به همین دلیل، تولیدکنندگان مونتاژ و بسته‌بندی برخی از محصولات پزشکی را در محیط‌هایی با کنترل شدید انجام می‌دهند تا از هرگونه آلودگی جلوگیری شده و کیفیت نهایی تجهیزات تضمین شود.

اتاق تمیز با کنترل دقیق ذرات معلق، دما، رطوبت و فشار هوا، امکان تولید تجهیزاتی با عملکرد ایمن و دقیق را فراهم می‌کند. رعایت این استانداردها تضمین می‌کند که تجهیزات حتی در شرایط محیطی مختلف، کارایی و قابلیت اعتماد خود را حفظ کنند.

کاربرد اتاق تمیز در مراکز درمانی حساس

اتاق تمیز تنها برای تولید و نگهداری تجهیزات پزشکی اهمیت ندارد، بلکه در مراکز درمانی و آزمایشگاهی نیز کاربرد دارد. این محیط‌ها به ویژه در موارد زیر حیاتی هستند:

•    اتاق عمل: اتاق‌های عمل تمیز محیط‌هایی کنترل‌شده هستند که هدف اصلی آن‌ها کاهش میکروارگانیسم‌ها و جلوگیری از آلودگی است. کیفیت هوا، سطح تمیزی و جریان افراد و تجهیزات در این فضاها باید مطابق

استانداردهای تعریف‌شده باشد تا ایمنی بیماران و عملکرد تجهیزات تضمین شود. اتاق‌های تمیز جراحی بر اساس میزان پاکی و نوع عمل به چند دسته تقسیم می‌شوند:

1. اتاق عمل فوق‌تمیز: مناسب جراحی‌های حساس و پیچیده مانند پیوند عضو، جراحی قلب، مغز و چشم.
2. اتاق عمل تمیز: مناسب جراحی‌هایی با ریسک متوسط مانند ارتوپدی، جراحی قفسه سینه و جراحی‌های دستگاه گوارش.
3. اتاق عمل عمومی: مناسب جراحی‌های معمولی مانند جراحی‌های عمومی، پوست و شکم.
4. اتاق عمل شبه‌تمیز: مناسب جراحی‌هایی با ریسک کمتر مانند جراحی‌های زنان و زایمان و جراحی‌های مقعد و رکتوم.

در طراحی معماری اتاق عمل، معمولاً دو ناحیه تمیز و غیرتمیز تعریف می‌شود و مسیرهای رفت‌وآمد به گونه‌ای طراحی می‌شوند که ورود آلودگی به حداقل برسد. همچنین استفاده از اتاقک هوابند (Airlock) یا بافر برای ورود افراد و تجهیزات، یکی از الزامات اصلی است تا سطح ایمنی و کنترل آلودگی حفظ شود.

سطح تمیزی این اتاق‌ها بر اساس تعداد ذرات معلق در هوا سنجیده می‌شود و معیارهایی مانند استاندارد ISO به‌طور گسترده برای تعیین کلاس‌بندی آن‌ها به کار می‌رود. این استانداردها به اطمینان از محیطی بسیار پاک و ایمن برای جراحی‌های حساس کمک می‌کند. به طور کلی، تجهیزات جراحی باید در محیطی با حداقل آلودگی استفاده شوند تا ریسک عفونت کاهش یابد و ایمنی بیماران افزایش یابد.

• اتاق بیهوشی: داروهای حساس نظیر داروی بیهوشی باید در محیطی با حداقل آلودگی استفاده شوند تا ریسک عفونت کاهش یابد. 
• بخش‌های مراقبت ویژه و ایزوله: بخش‌های مراقبت تمیز شامل بخش‌های ایزوله و بخش‌های مراقبت ویژه هستند و هدف اصلی آن‌ها حفاظت از بیماران و کاهش خطر عفونت است. نمونه‌ای از این بخش‌ها عبارتند از ICU، CCU،NICU  و بخش بیماران با سیستم ایمنی ضعیف. برخی از این بخش‌ها، مانند اتاق بیماران مبتلا به سرطان خون یا بخش سوختگی، دارای کنترل دقیق دما، رطوبت و جریان هوا هستند تا ریسک ورود میکروب به حداقل برسد. در این فضاها، نگهداری تجهیزات حیاتی مانند ونتیلاتور، مانیتورینگ قلب، پمپ دارو و دستگاه‌های تزریق کنترل‌شده در محیط استریل، کیفیت مراقبت و ایمنی بیمار را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، پرسنل پزشکی و پرستاران از لباس محافظ و تجهیزات ایمنی استفاده می‌کنند تا ریسک آلودگی و عفونت به حداقل برسد.
• آزمایشگاه‌ها و بخش‌های تشخیص پزشکی: آزمایشگاه‌ها و بخش‌های تشخیص پزشکی بخش مهمی از مراکز درمانی هستند که نمونه‌های خونی، دارویی و میکروبی در آن‌ها پردازش می‌شوند. برای اطمینان از دقت نتایج و کاهش ریسک آلودگی، این فضاها به محیطی کنترل‌شده و تجهیزات تخصصی نیاز دارند. در این آزمایشگاه‌ها از هودهای استریل، اتوکلاو، سیستم‌های تهویه با فیلتر HEPA و تجهیزات پزشکی دقیق مانند سانتریفیوژ و دستگاه‌های آنالیز نمونه استفاده می‌شود. پرسنل آزمایشگاه نیز از لباس محافظ، دستکش و ماسک بهره می‌برند تا ایمنی نمونه‌ها و کارکنان تضمین شود. ایجاد این محیط کنترل‌شده باعث می‌شود که نتایج آزمایش‌ها دقیق و قابل اعتماد باشند و همچنین از انتقال میکروب‌ها و آلودگی به سایر بخش‌های بیمارستان جلوگیری شود.

به طور کلی، مزایای استفاده از اتاق تمیز شامل کاهش آلودگی‌های میکروبی و گرد و غبار، افزایش عمر مفید تجهیزات و ارتقای ایمنی بیماران است.

تجهیزات پزشکی مورد نیاز کشور

برای برنامه‌ریزی بهداشت در سطح ملی، داشتن یک لیست تجهیزات پزشکی مورد نیاز کشور ضروری است. این فهرست به وزارت بهداشت و سازمان‌های مرتبط کمک می‌کند تا تجهیزات حیاتی را تأمین و توزیع کنند.

• تجهیزات تشخیصی و تصویربرداری: دستگاه MRI، CT  اسکن، سونوگرافی، رادیولوژی دیجیتال، دستگاه الکتروکاردیوگرام  (ECG)و دستگاه الکتروانسفالوگرام  (EEG) 
• تجهیزات درمانی و مراقبتی: استنت قلب، دریچه مکانیکی قلب، ونتیلاتور، دستگاه دیالیز، مانیتور قلبی، دستگاه‌های تزریق خودکار، تجهیزات فیزیوتراپی و تخت‌های بیمارستانی قابل تنظیم
• تجهیزات اتاق عمل: میز جراحی، دستگاه بیهوشی، لامپ جراحی و سیستم‌های مانیتورینگ بیماران
• تجهیزات مراقبت ویژه: ونتیلاتور، مانیتورینگ قلب و پمپ سرم دقیق
• تجهیزات آزمایشگاهی: سانتریفیوژ، میکروسکوپ، دستگاه هماتولوژی، دستگاه بیوشیمی، تجهیزات کشت سلولی و لوازم استریل.
• تجهیزات دندان‌پزشکی: یونیت دندان‌پزشکی، فرز، توربین، آنگل، لایت کیور، آمالگاماتور، اتوکلاو، دستگاه رادیوگرافی دندان و دستگاه جرم‌گیر دندان.
• لیست لوازم مصرفی پزشکی: سرنگ، سوند، ماسک، دستکش یک‌بار مصرف، گان، بانداژ، کیسه خون، آنژیوکت.

تجهیزات پزشکی در داروخانه ‌ها

داروخانه‌ها نیز بخشی از زنجیره تأمین تجهیزات پزشکی هستند. در کنار داروها، بسیاری از تجهیزات پزشکی که برای مصرف روزمره بیماران مورد نیاز است، در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند. این تجهیزات شامل موارد زیر هستند:

1. فشارسنج، گلوکومتر و ترمومتر (تب‌گیر)
2. نوار تست قند خون و کیت‌های تشخیص خانگی
3. اسپری‌های تنفسی و دستگاه‌های استنشاقی
4. تجهیزات کمک‌های اولیه مانند بانداژ، چسب زخم، گاز استریل و دستکش‌های یک‌بار مصرف بهداشتی
5. سرنگ
6. ماسک جراحی و بهداشتی 
7. سوزن‌های هیپودرمیک و سرسوزن‌ها
8. اسپری‌های ضدعفونی‌کننده‌ زخم
9. سوند
10. گردنبند و مچ‌بند طبی

داشتن لیست تجهیزات پزشکی داروخانه به مردم امکان می‌دهد تا دسترسی سریع به تجهیزات ضروری داشته باشند و سلامت خود را بدون نیاز به مراجعه مکرر به بیمارستان حفظ کنند.

نتیجه گیری

لیست تجهیزات پزشکی مجموعه‌ای گسترده از دستگاه‌ها، ابزارها و لوازم مصرفی است که نقشی حیاتی در تشخیص، درمان و مراقبت از بیماران ایفا می‌کند. از تجهیزات بزرگ بیمارستانی گرفته تا لوازم مصرفی ساده، همگی در این فهرست گسترده قرار می‌گیرند و عملکرد صحیح آن‌ها برای ارائه خدمات درمانی ضروری است. رعایت استانداردها، نگهداری صحیح تجهیزات پزشکی، استفاده از اتاق‌های تمیز و اجرای دقیق فرآیندهای کنترل کیفیت، نه‌تنها در مرحله تولید تجهیزات، بلکه هنگام استفاده از آن‌ها در بخش‌هایی مانند اتاق عمل و آزمایشگاه، اهمیت ویژه‌ای دارد.

علاوه بر این، آشنایی با لیست کامل تجهیزات پزشکی و نیازهای کشور، برای بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و حتی برنامه‌ریزان حوزه سلامت اهمیت اساسی دارد؛ زیرا شناخت دقیق این نیازها می‌تواند به ارتقای کیفیت خدمات درمانی و مدیریت بهینه منابع کمک کند.

سوالات متداول

1. اتاق تمیز در مراکز درمانی چیست و چرا به آن نیاز داریم؟

اتاق تمیز در مراکز درمانی محیطی کنترل‌شده است که میزان ذرات معلق، میکروب‌ها، دما و رطوبت آن تحت نظارت دقیق قرار دارد. این فضا برای استفاده در اتاق عمل، آزمایشگاه‌ها و بخش‌های حساس مانند اتاق بیهوشی ضروری است تا ریسک عفونت کاهش یابد و تجهیزات پزشکی عملکرد دقیق و ایمن داشته باشند. وجود اتاق تمیز باعث افزایش کیفیت مراقبت از بیماران و حفظ ایمنی آن‌ها می‌شود.

2. چه تجهیزات پزشکی‌ می ‌توان در یک داروخانه یافت؟

در داروخانه‌ها علاوه بر داروها، انواع تجهیزات پزشکی ساده نیز عرضه می‌شوند. از جمله این تجهیزات می‌توان به وسایل معاینه مانند گوشی پزشکی و اتوسکوپ، ابزار اندازه‌گیری فشار خون، گلوکومتر و ترمومتر، وسایل تنفسی مانند اسپری‌ها و دستگاه‌های استنشاقی، سوزن‌های هیپودرمیک و سرسوزن‌ها، و لوازم مصرفی پزشکی مانند پانسمان، بانداژ و ماسک بهداشتی اشاره کرد. این تجهیزات به بیماران و مراجعه‌کنندگان کمک می‌کنند مراقبت‌های اولیه و اندازه‌گیری وضعیت سلامتی خود را به‌راحتی انجام دهند.

3. رایج‌ ترین روش طبقه‌ بندی تجهیزات پزشکی در کشورهای مختلف چیست؟

در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تجهیزات پزشکی بر اساس سطح ریسک (خطر) طبقه‌بندی می‌شوند. به‌عنوان مثال، در اتحادیه اروپا طبق مقررات MDR به کلاس I، IIa، IIb و III تقسیم می‌شوند، در آمریکا سیستم کلاس I،II  و III اجرا می‌شود و در سنگاپور چهار کلاس ریسک A (کم) تا D (بسیار پرخطر) تعریف شده است. در ایران نیز تجهیزات پزشکی به چهار کلاس A (کم‌ترین ریسک)، B،C  و D (بالاترین ریسک) تقسیم می‌شوند. این طبقه‌بندی اهمیت دارد؛ زیرا مشخص می‌کند تجهیزات مختلف بسته به سطح ریسک خود به چه نوع ارزیابی کیفیت و نظارت قانونی نیاز دارند و تجهیزات پرخطر نیازمند کنترل دقیق‌تر و سخت‌گیرانه‌تری هستند.

منابع :

https://en.seamaty.com/index.php?s=/sys/213.html#:~:text=Since%20medical%20equipment%20contains%20many,category%20and%20auxiliary%20equipment%20category

https://arterexmedical.com/what-to-know-about-fda-medical-device-classes

https://thetapelab.com/types-of-medical-devices-classifications-and-components

https://meanseng.com/the-importance-of-clean-rooms-in-medical-device-creation

https://www.wiskindcleanroom.com/application-of-cleanroom-technology-in-medical-environment.html

https://www.dmp.no/en/medical-devices/development-and-manufacturing/qualification-and-classification/classification-of-medical-devices

https://thetapelab.com/types-of-medical-devices-classifications-and-components